'...Biraz dinlendim, derken hatırıma siz sultanımdan doğruca malumat almak geldi. Hani telefonla keşki konuşabilsek diyordum. Derhal telgraf memuruna sarayı bulmasını söyledim, buldu.
Şimdi titriyerek, heyecanla adeta sesinizi, o güzel ahengdar sesinizi işitecekmiş gibi titriyorum. Titrek sesle memura söyledim çevirdi, artık sizinle görüşebiliyordum. Ah! Bunu evvelce düşünemediğime ne kadar eseflendim.
En nihayet sizin de memnun olacağınızı bildiğimden ‘Bebekten haber var mı?’ diye sordum fakat yokmuş. Inşaallah muvaffakiyetle avdet ederim de, o vakit bir tane husul bulur. Yoksa güzelim bana hakikati söylemedi de avdetimde birdenbire şaşırtacak mı?
Ne olur ise olsun, Cenab-ı Hak'tan güzel Naciyem'in arzusunun husul bulmasını dilerim.
Of, bilseniz ne kadar göreceğim geldi. Yarabbi, bu harp ne kadar sürecek? Fakat ne olur ise olsun, çok durmam gelirim.
...Müsaade buyur da bütün heyecan-ı kalbimle, iştiyakla güzel yanaklarından, dudaklarından öpeyim de teskin-i iştiyaka kavuşayım.'
Enver Paşa
(8 Ocak 1915 tarihli mektubundan)
***
Yukarıdaki mektupta Enver Paşa, Sarıkamış bozgununun ardından kumandayı Hafız Hakkı Paşa'ya devredip İstanbul'a dönmek üzere Sarıkamış'tan ayrılarak gittiği Erzurum'da büyük bir umursamazlık içinde eşi Naciye'yi ve Naciye'nin hamile olup olmadığını düşünmektedir.
Ne 20 Aralık 1914 ne 6 Ocak 1915 ne de 8 Ocak 1915 tarihli mektuplarında donarak şehit olan 90 bin vatan evladından tek satır bahsetmemiştir.
Bozgunun hemen ardından basına uygulanan sansür yüzünden senelerce sır gibi kalmış olan Sarıkamış faciasından, Sarıkamış Harekatı'nda 9. Kolordu'nun Kurmay Başkanı olan Yarbay Köprülü Şerif Bey'in 1922'de yayınlanan
“Harb-i Umumi Bidayetinde Üçüncü Ordu- Sarıkamış İhata Manevrası ve Meydan Muharebesi” isimli kitabı ile Türk halkı yedi yıl sonra şehitlerden haberdar olmuştur.
Harp Akademisindeyken “strateji ve taktik dersleri” aldığı hocası Hasan İzzet Paşa’nın, harekâttan 3 gün önce Sarıkamış harekâtının kışın başlamasına itirazı üzerine Enver Paşa, “Eğer hocam olmasaydınız, sizi idam ettirirdim!” diyerek hocasının istifasını ister ve 3. Ordu Komutanlığını da 90 bin şehidin vebalini de üzerine alır.
Tarihin ve talihinin kendisine sunduğu olanakları değerlendiremeyen hayalperest bir liderin bilgi ve birikimden yoksun hayalleriyle, bir vatanı ve evlatlarını nasıl harcadığının çok acı bir örneğidir Enver Paşa!..