Safevi Hanedanlığının beşinci hükümdarı olan Şah Abbas, Safevi Hanedanı’nın en güçlü hükümdarı olarak gösterilir.
Babasına karşı ayaklanarak ele geçirdiği hükümdarlık tahtında 41 yıl kaldıktan sonra 72 yaşında vefat etmiş, tahtını kaptırmamak için oğullarını bile tehdit olarak gördüğünden 1629 yılında öldüğünde artık bir vârisi bile kalmamıştı.
Hayatına dair pek çok rivayetin anlatıldığı Şah Abbas ile ilgili ilginç bir hikâyeye yer vermek istiyorum.
Azeri yazar M.F. Axundov'un 'Aldanmış Kəvakib' adlı hikâyesini bana, Azerbaycan'ın değerli edebiyatçılarından dostum Ruhengiz Qeribova iletti.
***
Baharın başıydı, Nevruz'un üzerinden üç gün geçmişti. Öğleden üç saat sonra Şah Abbas, eşi Selma Hatun ile sarayda oturmuş sohbet ederken Müneccimbaşı Mirza Sadreddin, Şah'ın huzuruna çıkmış ve şunları söylemiş:
'Nevruz'dan on beş gün sonra, Mars'ın akrep ile çarpışması sonucu Doğu'da, özellikle İran'da bir krallık sahibinin vücudunda büyük ve ölümcül yaralar çıkacaktır. Bu nedenle, Şah'ın sadık ve özverili bir hizmetkârı olarak olay başlamadan önce bunu duyurmayı kendime görev edindim.' demiş.
Müneccimin bu haberi genç Şah'ı çok korkutmuş.
Sarayın ileri gelenleri ile toplantılar yapıp bir hal çaresi aramış ama hiçbir şey, Şah'ı sakinleştirememiş.
Şah, o zamanlar çok gençmiş ve bu yaşlarda hayatın ne kadar tatlı ve değerli olduğu bilinir. Özellikle yüksek mevkide ve saltanatın tahtında oturanlar için...
Müneccimin bu kötü haberi yüzünden hayat, Şah'a zindan olmuştu çünkü İranlı müneccimlerin yıldız ilminde eline su dökecek kimseler herhâlde Hindistan’da bile yoktu. Neyse ki imdadına İran'ın meşhur müneccimlerinden Mevlana Celaleddin Muhammed yetişti:
'Nevruz'dan on beş gün sonrasına kadar saltanatı bırakıp tahtı suçlu ve ölüme layık bir kişiye teslim etmeli ve halkın gözünden saklanmalıdır. Böylece hem yıldızların hükmü yerini bulur
hem de siz kurtulursunuz.
Ancak halktan hiç kimse bu önlemi bilmemeli ve tahta çıkması gereken günahkârı kendi bağımsız kralları olarak tanımalılar.'
- Şeriat hükümlerine göre, saltanatı ve tahtı ona emanet etmemiz için son derece suçlu ve öldürülmesi gereken biri var mı? diye sordu Şah Abbas.
Mollabaşı cevap verdi:
- Kazvin şehrinde bir cani ortaya çıktı ve tüm dünyada ondan daha suçlu ve ölümü hak eden kimse yok. Adı Yusif Sarraj'dır. Her zaman saygın din adamlarının ve parlak şeriat alimlerinin zararına ve kötülüğünden söz ediyor.
Bu melun, başında toplananlara sözde saygın din adamlarının halkı aldattığını her zaman ifşa ediyor. Örneğin, inancına göre sözde dini hükümleri yerine getirmek gerekli değildir. Ayrıca yüce devlete de karşı çıkar. Köy ağalarından krala kadar tüm görevlilerin zalim ve hırsız olduğunu söylüyor.
Bendeniz, tahtın bu zalime teslim edilmesini, böylece yıldızların etkisiyle cezasını çekmesini ve cehenneme gönderilmesini tavsiye ederim.
Meclis üyeleri bu görüşü doğruladılar ve yüksek sesle şöyle dediler:
- Yusif Sarraj ölümü ve cennetin lanetini hak ediyor...
Şah memnun oldu ve şöyle dedi:
- Ölümüne katılıyorum. Bu etkinlik yarın tam olarak uygulanacaktır.
Bu fikir o kadar güzel görünüyordu ki hemen uygulamaya geçildi. Yusuf Sarraj'ı köyünden getirdiler, başına taç koyup, üzerine sırmalı elbiseler giydirdiler. Süslü atlara, mücevherli eyerlere bindirip, başında saltanat bayrakları dolaştırdılar. Artık herkes ona itaat etmeye başladı. Şah Abbas da devlet işlerinden elini eteğini çekip adamlarıyla ortadan kayboldu.
Yusuf Sarraj çok şaşırmıştı. Hikayenin ne olduğunu bilmiyordu ama tahta neden çıkarıldığını öğrenmesi uzun sürmedi.
Yusuf Şah akıllı bir adamdı. Yıldızlardan korkmuyordu. Çaresiz kaldı ve krallığın işlerini yürütmeye başladı.
Tüm vezirleri görevlerinden azletti, yerlerine de en güvendiği dostlarını tayin etti. Devlete ve millete zarardan başka faydası olmadığı için Müneccimbaşılık makamını tamamen kaldırdı. Her vilayete güvenilir valiler atadı. Sonra yüksek vergilerin kaldırılmasını, yolların onarılmasını, köprüler, kervansaraylar, hastaneler, medreseler yapılmasını, dullara, yetimlere, engellilere sahip çıkılmasını, tüm devlet memurlarına rüşvet almamaları için hazineden yüksek maaşlar bağlanmasını emretti. İdamlar durduruldu.
Yusuf Şah'ın tahta çıkışının üzerinden bir hafta geçmişti. İnsanlara her gün onun nezaketinin ve adaletinin çeşitli belirtileri gösterildi. İran halkı için mutluluk ve neşe günleri başladı.
Sonra bu olanlar halka çok garip gelmeye başladı. Önce dediler ki:
- Görünüşe göre bu kral çok nazik ve iyi bir adam!
Sonra kibar ve iyi olduğu konusunda tartışmalar oldu. Bunu tembelliğe ve zayıflığa bağladılar. Şah dediğin acımasız ve sert olmalıydı. Ayrıca Yusuf Şah'ta daha binlerce şey buldular.
Görevden alınan Şah Abbas'ın adamları, halkın niyetinden yararlanma fırsatını kaçırmadı.
Komplocular, şafaktan itibaren kraliyet sarayını kuşatmaya ve Yusuf Şah'ı tahttan indirip öldürmeye karar verdiler.
Kararlaştırılan gün şafak sökerken sarayın kapıları açılmadan çok sayıda atlı ve silahlı piyade sarayı kuşattı.Yusuf Şah olayı öğrenerek sarayın kapılarını açmamalarını emretti. Bu olaydan Yusuf Şah yandaşları da haberdardı ve kendilerini silahlandırdılar.
Sonunda Yusuf Şah'ın destekçileri yenildi. Yusuf Şah ortadan kayboldu. Güneş battı. Herkes evlerine ve dairelerine döndü. İsyanlar ve isyancılar yatıştı.
Ertesi gün isyancılar, Şah Abbas'ın saklandığı eve geldiler, onu oradan çıkarıp Şah'ın sarayına getirdiler, tahta oturttular.
Şah Abbas ve adamları, halka zulümlerine bıraktıkları yerden devam ederlerken İran halkı da layık oldukları yaşamlarına devam ettiler.
***
İbretlik bir hikayedir.
Murat ŞEN
www.guneygundemi.com/yazarlar/murat-sen
Kaynak: M.F. Axundov 'Aldanmış Kəvakib' https://portal.azertag.az/az/
